یادداشت

خشکسالی و کم آبی در ایران یک واقعیت اقلیمی است و با توجه به روند روزافزون نیاز بخش های مختلف به آب و منابع این بخش، این مشکل طی سال های آینده حادتر نیز خواهد شد. از این منظر میزان مصرف آب در هر بخش و ضرورت بهره‌وری در آن بخش‌ها به دفعات مورد بحث قرار گرفته است. یکی از این عرصه‌ها که سهم موثری در مصرف منابع آبی دارد، بخش کشاورزی است.پیش از هرچیز باید تاکید کنیم که عرصه کشاورزی در توسعه و شکوفایی هر کشوری از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است. اهمیت بخش کشاورزی در اقتصاد به میزانی‌ است که می توان به صراحت اذعان کرد؛ نیل به اهداف ملی و سطوح بالای توسعه بدون مشارکت فعالان این بخش (کشاورزان) عملا دست نیافتنی است. اما با وجود این ضعف مدیریت و برنامه‌ریزی در این بخش، چالش‌هایی جدی را رقم زده که در آینده به مشکلاتی حادتر منجر خواهد شد. هم اکنون اعمال مدیریت سنتی آبیاری یکی از رویکردهای غلطی‌ است که همچنان تداوم دارد و تبعات آن تحلیل رفتن منابع آبی ایران بوده است. میانگین بارندگی در ایران یک سوم شاخص جهانی است و همین موضوع باعث شده تا چرخه بازیابی منابع آبی، توان جبران سطح بالای برداشت را نداشته و کم آبی و بحران تداوم یابد و تشدید شود.به باور صاحب نظران، از مهم ترین دلایل پایین بودن کارایی آبیاری در بخش کشاورزی می توان به عواملی همچون تلفات زیاد آب در مزارع کشاورزی، نامناسب بودن شکل و اندازه مزارع در مقایسه با میزان آب مصرفی و نحوه آبیاری، ناآگاهی کشاورزان از اهمیت بهره وری در بحث مصرف آب، بهره بردن از روش های آبیاری مناسب، نامناسب بودن کیفیت بعضی از اراضی یا کیفیت منابع آبی مورد استفاده، ضعف در الگوی کشت زراعی در قیاس با امکانات آبی مناطق مد نظر،  اعمال نشدن تعرفه های مناسب مصرف آب برای محصولات مختلف و  ... اشاره کرد. از آن جایی که غالب زمین های کشاورزی در ایران و از جمله آن در استان خراسان رضوی خرده مالکی هستند، این مسئله هزینه تجهیز آن ها به سیستم های نوین آبیاری را در واحدهای کوچک افزایش می دهد. به همین دلیل کشاورزان به جای استفاده از این ظرفیت ها، سطح زیر کشت را طی سال های اخیر کاهش می دهند تا هزینه های خود را کم و آب لازم را نیز تامین کنند.از آن جایی که یکی از مسائل مهم، آگاهی کشاورزان از مدیریت منابع آبی است، باید آموزش ها در این حوزه ارتقای جدی پیدا کند. این موضوع به تشویق و جلب مشارکت آنان در اجرای طرح های بهره وری نیز منجر خواهد شد. با توجه به افت سطح آب های زیرزمینی و خشکسالی های پی در پی، تشدید بحران دور از انتظار نیست. این موضوع در آینده بخش کشاورزی ما را نیز تضعیف و اقتصاد روستا را فلج می کند و مهاجرت روستاییان به شهرها و چالش های متاثر از آن را منجر می شود. از این رو مدیریت آب کشاورزی برای استفاده بهینه از آب موجود و نگهداری سفره های آب زیرزمینی موضوعی کاملا ضروری است.نکته قابل توجه آن است، به رغم برخی آمارها که مدعی اند؛ 89 درصد آب در بخش کشاورزی صرف می شود اما باید اذعان کرد که این آمار بنیان علمی و مطالعاتی نداشته و به واقع میزان مصرف آب در این بخش بسیار کمتر است. نکته این جاست که در احتساب آمارهای مذکور اغلب میزان آب مصرفی برای آبیاری فضای سبز، جنگل ها و آب مورد استفاده برای وحوش نیز در زمره مصارف بخش کشاورزی لحاظ می شود. البته این مسئله نافی این مهم نیست که مصرف بهینه آب در این حوزه نیز ضروری است. با توجه به این که بخش کشاورزی یکی از عرصه های زیربنایی توسعه کشور  است، بنابراین لزوم مدیریت آب کشاورزی اجتناب ناپذیر است. در این میان دولت باید با ارائه آموزش های لازم، سطح مهارت کشاورزان را درخصوص فناوری های نوین مدیریت آب کشاورزی افزایش دهد تا مدیریت کشاورزی به نحو مطلوبی به اجرا در آید و بازدهی مصرف آب بهبود قابل قبولی پیدا کند. پیشنهاد می شود با توجه به این مشکلات، به تغذیه سفره های آب زیرزمینی، از سوی کارشناسان و کشاورزان اهتمام جدی شود تا افت سطح آب زیرزمینی تا حدودی جبران و از مشکلات بعدی کاسته شود.
در جمع بندی این بحث باید گفت؛ از آن جا که نرخ بهره برداری از منابع آب وضعیت ایده آلی نداشته و استفاده از این منابع با شیوه های سنتی، هدررفتن منابع آب را به دنبال دارد باید اصلاح ساختار مصرف، بهبود مدیریت در این بخش و بهره گیری از ظرفیت زیرساخت های فناوری در این حوزه، آموزش فعالان حوزه کشاورزی، حرکت به سمت اصلاح الگوی کشت به تناسب ظرفیت های اقلیمی و... در دستور کار دولت و تشکل های مرتبط با این حوزه قرار گیرد. فراموش نکنیم حیات بخش کشاورزی در گرو پایداری زیرساخت های آن است و در این عرصه همه ما دارای مسئولیت هستیم.

منبع : روزنامه خراسان رضوی